भारतात अनेक प्रकारचे सर्प आढळतात. या सर्वांचे स्वतःचे वैशिष्ट्य आणि रहस्य आहे. अशाच सर्पांपैकी एक म्हणजे वालुका बोआ (मांडूळ) होय. या सर्पाबद्दल अनेक चर्चां आणि गैरसमज आहेत. त्यापैकी सर्वात मोठा गैरसमज म्हणजे या सर्पाची किंमत. काही लोकांचा असा विश्वास आहे की, वालुका बोआ लाखो रुपयांना विकला जातो. पण हे खरो आहे का? चला तर जाणून घेऊया या मजेशीर सर्पाबद्दल आणि त्याच्या किंमतीच्या सत्यतेबद्दल…
वालुका बोआ (मांडूळ)- एक परिचय (Sand Boa (Mandul) – An Introduction)
मांडूळ साप हा भारतासह आफ्रिका आणि मध्यपूर्वेकडील वाळवंटी प्रदेशात आढळणारा एक बीन विषारी सर्प आहे. या सापाला भारतामध्ये काही ठिकाणी दोन तोंड्या साप असेही म्हणतात याला मराठी मध्ये मांडूळ, इंग्रजीमध्ये Sand Boa आणि संस्कृतमध्ये इषुमत्स्य असेही म्हणतात. हा सर्प साधारणपणे ३० ते १०० सेंटीमीटर लांबीचा असतो. त्याचे शरीर मजबूत आणि खुरदरे असून त्यावर तपकिरी, पिवळा आणि काळा या रंगांचे ठिपके असतात. यामुळे वाळवंटात लपून राहण्यास त्याला मदत होते.
मांडूळ साप हा रात्रिकालीन प्राणी आहे. दिवसा तो वाळवटा खोदून त्यात लपून राहतो आणि रात्री बाहेर येऊन लहान सस्तन प्राणी आणि पक्ष्यांची शिकार करतो. हा सर्प माणसाला कोणताही त्रास देत नाही. उलट, शेताच्या समस्यांवर तो उपयुक्त ठरतो.
वालुका बोआ (मांडूळ) हा एक मनोरंजक सर्प असून त्याच्याशी संबंधित काही रंजक तथ्य आहेत. या तथ्यांमुळे आपल्याला या सर्पाबद्दल अधिक जाणून घेण्यास मदत होईल.
शिकारी तंत्र (Hunting Technique): वालुका बोआ (मांडूळ) हा एक कुशल शिकारी आहे. तो वाळवटात लपून राहतो आणि शिकार जवळ आल्यावर त्याच्याभोवती वेढा घालतो. नंतर तो शिकारीला आपल्या शरीराच्या विळखाने चाटून दाबतो. यामुळे शिकारी गुदमरतो आणि मग तो त्याला गिळंकृत करतो.
अंडी घालणे (Egg Laying): मादी वालुका बोआ (मांडूळ) साधारणपणे ४ ते १० अंडी देते. ही अंडी ती वाळवटात किंवा झाडाच्या खोडाच्या छिद्रात देते. अंडी उबण्यासाठी सूर्यप्रकाशाची गरज असते. साधारणपणे ६० ते ८० दिवसांत अंड्यातून पिल्ले बाहेर पडतात.
संरक्षणात्मक युक्ती (Defense Mechanism): धोका निर्माण झाल्यावर वालुका बोआ (मांडूळ) स्वतःचे शरीर गोलाकार करून घेतो. यामुळे त्याचे डोके लपते होते आणि शत्रूला त्याच्यावर हल्ला करणे कठीण होते. तसेच तो मोठ्या आवाजात फुशारत सुटतो.
पालन (Captivity): वालुका बोआ (मांडूळ) हा सहसा पालनयोग्य सर्प मानला जात नाही. कारण त्याला विशिष्ट वातावरणाची आवश्यकता असते. तसेच जंगलात मिळणाऱ्या खास आहारावर तो जगतो.
अनोखा आहार (Unique Diet): वालुका बोआ (मांडूळ) हा लहान सस्तन प्राणी आणि पक्षी खाऊन जीवन जगतो. उंदीर, पिलं, सरडे आणि गॅलमोठे हे त्याचे आवडते आहेत.
वालुका बोआ (मांडूळ) – किंमतीचा गैरसमज (Sand Boa (Mandul) – Price Misconception)
वालुका बोआ (मांडूळ) बद्दल सर्वात मोठा गैरसमज म्हणजे त्याची किंमत आहे. काही अफवांमुळे लोकांमध्ये अशी समजूत आहे की, हा सर्प लाखो रुपयांना विकला जातो. यामागे काही कारणे आहेत –
अंधश्रद्धा: काही लोकांचा असा विश्वास आहे की, वालुका बोआ घरात ठेवल्याने घरात पैसा येतो आणि भाग्य चांगले होते. या अंधश्रद्धेचा फायदा घेऊन काही लोक या सर्पाची किंमत खूप वाढवून सांगतात.
काळेबाजार: दुर्मीळ सापांची किंमत काळेबाजारात खूप जास्त असते. काही लोक वालुका बोआ हा दुर्मीळ सर्प असल्याचे चुकीचे चित्र लोकांमध्ये निर्माण करतात आणि त्याची किंमत वाढवून दाखवतात.
सत्य: वस्तुस्थिती अशी आहे की, वालुका बोआ हा भारतसहित अनेक देशांमध्ये आढळणारा सामान्य सर्प आहे. त्याची संरक्षित प्रजातीमध्ये गणना होत नाही. त्यामुळे त्याची विक्री किंवा खरेदी करणे बेकायदेशीर आहे.
वालुका बोआ (मांडूळ) – कायदेशीर गुंतागुंत (Sand Boa (Mandul) – Legal Labyrinth)
भारतात वन्यजीव (संरक्षण) अधिनियम १९७२ हा वन्यजीवांच्या संरक्षणासाठीचा महत्वपूर्ण कायदा आहे. या अधिनियमा अंतर्गत वेगवेगळ्या वन्यजीव प्रजातींची संरक्षित प्रजाती म्हणून गणना केली जाते. या प्रजातींची विक्री, खरेदी, जप्ती किंवा मारणे हा गुन्हा असून त्याच्यावर कठोर शिक्षा होऊ शकते.
वालुका बोआ (मांडूळ) आणि वन्यजीव संरक्षण अधिनियम (Sand Boa (Mandul) and Wildlife Protection Act)
वालुका बोआ (मंडूळ) ला वन्यजीव (संरक्षण) अधिनियम १९७२ च्या अनुसूचीमध्ये संरक्षित प्रजाती म्हणून स्थान नाही. याचा अर्थ असा काढू नये की, या सर्पाची विक्री किंवा खरेदी करणे कायदेशीर आहे.
अधिनियमाची तरतुद पाहिली तर, या कायद्याचा उद्देश फक्त संरक्षित प्रजातींचे संरक्षण करणे हाच नसून सर्व वन्यजीवांचे संरक्षण करणे हा आहे. त्यामुळे संरक्षित प्रजाती नसले तरीही, वालुका बोआ हा भारतातील वन्यजीव आहे. त्यामुळे त्याच्यावर वन्यजीव (संरक्षण) अधिनियमाच्या तरतुदी लागू होतात.
वालुका बोआ (मांडूळ) विक्री/खरेदी – गुन्हा आणि शिक्षा (Sale/Purchase of Sand Boa (Mandul) – Offense and Punishment)
वन्यजीव (संरक्षण) अधिनियम १९७२ च्या कलम ५१ नुसार, कोणत्याही प्रकारे कोणत्याही वन्यजीवाची विक्री, खरेदी, जप्ती किंवा मारणे हा गुन्हा आहे. जर कोणी व्यक्ती यातील कोणतीही गोष्ट करताना आढळला तर त्याला तीन ते पाच वर्षांची तुरुंगवासा आणि दंड ठोठवण्याची तरतूद आहे.
श शिक्षा आणि दंडाची रक्कम गुन्ह्याच्या स्वरूपा आणि गंभीरतेवर अवलंबून असते. उदाहरणार्थ، जर एखाद्या व्यक्तीकडे पालन म्हणून वालुका बोआ आढळला तर कदाचित त्याला कमी शिक्षा होऊ शकेल. पण जर तो व्यक्ती या सर्पाची विक्री करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात साठवण करत असेल तर त्याला जास्त शिक्षा होऊ शकते.
कायदेशीर मार्ग (Legal Course)
जैसा आधीपासून सांगितले आहे, ज्यांना वालुका बोआ (मंडूळ) आढळला तर त्यांनी वन विभागाला संपर्क करणे आवश्यक आहे. वन विभागाचे अधिकारी या सर्पाची व्यवस्थित रितीने सुटका करतील आणि त्याच्या अधिवासात परत करतील.
वालुका बोआ (मांडूळ) – संवर्धन (Sand Boa (Sand Boa) – Conservation)
वाळवंटी प्रदेशाचे नुकसान आणि अंधश्रद्धेमुळे वालुका बोआ (मंडूळ) चा अधिवास कमी होत चालला आहे. त्यामुळे या सर्पाच्या संवर्धनाची गरज आहे.
वाळवंटी प्रदेशाचे जतन: वाळवंटी प्रदेशाचे जतन करणे हा या सर्पाच्या संवर्धनाचा सर्वात महत्वाचा मार्ग आहे. वाळवंटीकरण रोखून आणि वाळवंटी पुनरुत्पादनावर भर देणे आवश्यक आहे.
अंधश्रद्धा निर्मूलन: लोकांमध्ये असलेल्या अंधश्रद्धांमुळे या सर्पाची मागणी वाढते. त्यामुळे लोकांना या सर्पाबद्दल जागृक करणे आणि अंधश्रद्धांवर मात करणे गरजेचे आहे.
संशोधन आणि माहिती प्रसार: वालुका बोआ (मंडूळ) च्या अधिवासावर होणाऱ्या परिणामांचे संशोधन करणे आणि त्याबाबत माहिती लोकांपर्यंत पोहोचविणे गरजेचे आहे.
निष्कर्ष (Conclusion)
Sand Boa
वालुका बोआ (मांडूळ) हा भारतातील एक मनोरंजक सर्प आहे. माणसाला कोणताही त्रास न देता तो शेतावर नियंत्रण ठेवतो. अंधश्रद्धांमुळे त्याच्या किंमतीच्या गैरसमजांवर मात करणे गरजेचे आहे. या सर्पाची बेकायदेशीर विक्री रोखणे आणि त्याचे संवर्धन करणे आवश्यक आहे.
टीप:
- हा लेख माहितीपरक आहे. कोणत्याही प्रकारे या सर्पाची विक्री किंवा खरेदी करण्याचा प्रयत्न करू नका.
- जर तुम्हाला वालुका बोआ (मंडूळ) आढळला तर वन विभागाला संपर्क करा
Bandhkam Kamgar Yojana कामगारांना मोफत भांडी सेट ३० वस्तू, लगेच करा अर्ज