Pradhan mantri poshan shakti nirman yojana maharashtra apply 2025
प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना (Pradhanmantri Poshan Shakti Nirman Yojana) ही केंद्र सरकारने सुरू केलेली एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे, ज्यामध्ये शाळांमध्ये शिकणाऱ्या मुलांना मोफत पोषण आहार दिला जातो. देशातील लाखो गरीब कुटुंबांतील विद्यार्थ्यांना शारीरिक आणि मानसिक विकासासाठी पोषण आहाराचा लाभ होतो.
या योजनेचे महत्त्व आणि उद्दिष्ट
बालकांच्या शारीरिक आरोग्याला चालना देऊन त्यांचे शैक्षणिक प्रगतीत योगदान देणे हा या योजनेचा प्रमुख उद्देश आहे. या योजनेमुळे शाळांमधील गळती थांबवली जाऊ शकते, तसेच मुलांची उपस्थिती मोठ्या प्रमाणावर वाढवता येते.
योजनेची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
शालेय पोषण आहार योजना प्रथम 15 ऑगस्ट 1995 रोजी सुरू झाली. शाळांमधील उपस्थिती वाढवून बालकांचे शिक्षण पूर्ण होण्यासाठी केंद्र सरकारने ही योजना सुरू केली होती. 2021 मध्ये या योजनेचे नाव बदलून ‘प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना’ असे करण्यात आले. ही योजना आता 2025-26 पर्यंत सुरू ठेवण्यासाठी मान्यता देण्यात आली आहे.
विद्यार्थ्यांसाठी सकस आहाराचा नवा प्रयोग
या योजनेत 1 ली ते 8 वीच्या विद्यार्थ्यांना मोफत पोषण आहार देण्यात येतो. या आहारामध्ये विविध पोषणमूल्य असलेल्या घटकांचा समावेश करण्यात येतो.
- प्राथमिक वर्ग (1 ली ते 5 वी):
- 450 कॅलरी ऊर्जा आणि 12 ग्रॅम प्रथिने
- उच्च प्राथमिक वर्ग (6 वी ते 8 वी):
- 700 कॅलरी ऊर्जा आणि 20 ग्रॅम प्रथिने
अन्नधान्य व तृणधान्यांचा समावेश
योजनेत विद्यार्थ्यांना तांदूळ, डाळी, तृणधान्य, भाज्या, फळे, तसेच तीन वेगवेगळ्या वेळेस समृद्ध आहार दिला जातो.
- मॉडेल आहार पद्धतीमध्ये:
- तांदळापासून खीर किंवा नाचणीसत्व तयार केले जाते.
- मोड आलेल्या कडधान्याचा समावेश असतो.
- गोड पदार्थांमध्ये आरोग्यदायी पाककृती दिल्या जातात.
परसबाग: विद्यार्थ्यांच्या आहारात ताजेपणाची हमी
प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजनेअंतर्गत राज्यातील शाळांमध्ये परसबागांची निर्मिती करण्यात येत आहे. परसबागांमध्ये स्थानिक पातळीवर उगवलेल्या भाज्या, फळे, वेलवर्गीय वनस्पती यांचा समावेश आहे.
- परसबागेमुळे विद्यार्थ्यांना ताजा भाजीपाला मिळतो, ज्यामुळे त्यांचे आरोग्य सुधारते.
- सेंद्रिय शेतीचा अवलंब करून या परसबागा विकसित केल्या जातात.
पंडित दीनदयाळ उपाध्याय स्वयंम योजना: धनगर समाजाच्या विद्यार्थ्यांसाठी मोठी घोषणा! भोजन, निवास आणि शैक्षणिक साहित्य मोफत मिळणार
भांबोरा जिल्हा परिषद शाळेचा आदर्श उदाहरण
भांबोरा येथील जिल्हा परिषद शाळेने शालेय परसबाग स्पर्धेत प्रथम क्रमांक पटकावला आहे. या शाळेने संपूर्ण परसबाग सेंद्रिय खतांचा वापर करून विकसित केली आहे.
- येथे वेलवर्गीय भाज्या, औषधी वनस्पती, फळभाज्या, व पालेभाज्यांची लागवड करण्यात आली आहे.
- मुख्याध्यापिका आणि शाळा व्यवस्थापनाने केलेल्या प्रयत्नांमुळे विद्यार्थ्यांमध्ये श्रमप्रेम, निसर्ग जपण्याची आवड, आणि संघटन कौशल्य विकसित झाले आहे.
गरीब कुटुंबातील विद्यार्थ्यांसाठी मोठा आधार
या योजनेअंतर्गत लाखो गरीब मुलांना सकस आहाराचा लाभ होत आहे.
- केंद्र सरकारने या योजनेसाठी 1.71 लाख कोटी रुपयांचा निधी मंजूर केला आहे.
- 11 कोटींहून अधिक विद्यार्थ्यांना या योजनेचा थेट लाभ मिळतो.
विद्यार्थ्यांच्या विकासासाठी समर्पित प्रयत्न
शाळांमधील उपस्थिती वाढवणे, शिक्षण पूर्ण होण्यासाठी प्रोत्साहन देणे, आणि शारीरिक विकास घडवणे हे या योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.
उत्कृष्टतेकडे वाटचाल
प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना ही फक्त एक शासकीय योजना नसून, ती देशातील प्रत्येक विद्यार्थ्याचा अधिकार आहे. गरीब व वंचित वर्गातील बालकांना शाळांमध्ये टिकवून ठेवण्यासाठी आणि त्यांच्या सर्वांगीण विकासासाठी ही योजना महत्त्वपूर्ण ठरत आहे.
देशातील बालकांसाठी पोषण व शिक्षणाच्या क्षेत्रात क्रांती घडवणारी प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना भविष्यातील उज्ज्वल भारताची पायाभरणी करीत आहे. ही योजना केवळ शालेय शिक्षणालाच चालना देत नाही, तर विद्यार्थ्यांना चांगले आरोग्य आणि स्वावलंबी जीवनाकडे देखील घेऊन जाते.