ट्रायकोडर्मा तयार कसा करावा? how to prepare trichoderma in marathi
आजकाल शेतकऱ्यांसाठी ट्रायकोडर्मा एक महत्त्वपूर्ण सूक्ष्मजीव बनला आहे, जो आपल्या शेतात रोगांचा प्रतिबंध आणि मातीची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी उपयुक्त ठरतो. याचे उत्पादन मदर कल्चरपासून विविध किण्वन प्रक्रियांच्या माध्यमातून केले जाते. जर तुम्ही ट्रायकोडर्मा उत्पादन करायला इच्छुक असाल, तर या प्रक्रियेची माहिती जाणून घेणं अत्यंत महत्त्वाचं आहे. चला, तर मग ट्रायकोडर्मा बनवण्याच्या ३ महत्त्वाच्या टप्प्यांवर एक नजर टाकूया
१. द्रवरूप किण्वन (लिक्विड फर्मेंटेशन)द्वारे मायसिलियम बनविणे
द्रवर रूपात किण्वन करण्याची प्रक्रिया सुरू करण्यासाठी, १०० ग्रॅम ट्रायकोडर्मा मेडिया घेऊन २.५ लिटर पिण्यायोग्य पाणी मिसळा. हा मिश्रण चांगल्या प्रकारे हलवून एकजीव करा. या मिश्रणाला गाळून घ्या. त्यानंतर ५ लिटर क्षमता असलेल्या भांड्यामध्ये गॅसवर उकळून, प्रत्येक शंकू मध्ये १५० मिली द्रावण टाका आणि रबर बँडने ती घट्ट बांधून ठेवा. इडली कुकरमध्ये एक तास आणि पंधरा मिनिटे निर्जंतुक करून, थंड झाल्यानंतर त्यात कोनिडियायुक्त विरजण घाला. यानंतर फ्लास्क रोटरी शेकरमध्ये ठेवा आणि १०० RPM वर फिरवा. ४८ तासांच्या आत मायसिलियम तयार होईल, जे पुढील प्रक्रियेसाठी वापरले जाऊ शकते.
२. अर्ध घन किण्वन (सेमी सॉलिड फर्मेंटेशन)द्वारे कोनिडिया बनविणे
मायसिलियम तयार झाल्यानंतर, ५०० मिली क्षमता असलेल्या प्लास्टिक डब्यात त्याला टाकून, ७ ते १० दिवसांमध्ये ट्रायकोडर्माच्या कोनिडियाचा थर तयार होतो. यासाठी प्लॅस्टिक डब्यात ज्वारी, तांदूळ किंवा बाजरी अशा प्रकारचे खाद्य पदार्थ ठेवून, तयार झालेले मायसिलियम त्यावर टाकून व्यवस्थित मिसळावे. यामुळे ट्रायकोडर्मा चांगले विकसित होईल आणि पीक संरक्षणासाठी तयार होईल.
३. ट्रायकोडर्मा फॉर्म्यूलेशन तयार करणे
ट्रायकोडर्माचे फॉर्म्यूलेशन तयार करण्यासाठी विविध पद्धती वापरल्या जातात. यामध्ये फॅट आणि लिपिड बेस ट्रायकोडर्मा फॉर्म्यूलेशनचा समावेश आहे. यासाठी, २०० ग्रॅम ट्रायकोडर्मा कोनिडिया मिक्सरमध्ये बारीक करून, त्यात २०० ग्रॅम फॅट अँड लिपीड बेस लिक्विड फॉर्म्यूलेशन मिसळावे. दुसऱ्या पद्धतीत, ट्रायकोडर्मा मेडिया पावडर बेस फॉर्म्यूलेशन तयार केले जाते. यात, २०० ग्रॅम ट्रायकोडर्मा मेडिया पावडर पिण्यायोग्य पाण्यात टाकून चांगल्या प्रकारे उकळावे आणि त्यानंतर त्यात कोनिडिया मिसळावे. या प्रक्रियेमुळे ट्रायकोडर्माच्या फॉर्म्यूलेशनची टिकाव क्षमता वाढवता येते.
४. पिकांच्या संरक्षणासाठी ट्रायकोडर्माचे विविध फॉर्म्यूलेशन
ट्रायकोडर्मा फॉर्म्यूलेशनचे विविध प्रकार शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर असतात. त्यातील प्रमुख फॉर्म्यूलेशन्स पुढीलप्रमाणे:
- फवारणीसाठी फॉर्म्यूलेशन – यामध्ये, फॅटी अॅसिड बेस वापरून ०.५ मिली ते १ मिली प्रति लिटर पाण्यातून फवारणी केली जाते. यासाठी, ४०० मिली द्रावण प्रति एकर जमिनीतून दिले जाते.
- मेडिया पावडर बेस – यात २०० ग्रॅम ट्रायकोडर्मा स्पेसिफिक मेडिया पावडर वापरून ५ लिटर द्रावण तयार केले जाते. हे द्रावण शेतकऱ्यांना पीकाच्या संरक्षणासाठी वापरण्यायोग्य होते.
- सॉलिड सबस्ट्रेट + मेडिया पावडर बेस – यामध्ये, २०० ग्रॅम ट्रायकोडर्मा कोनिडिया आणि सॉलिड सबस्ट्रेट मिक्स करून ५ लिटर द्रावण तयार केले जाते.
५. फॉर्म्यूलेशनच्या घटकांचे महत्त्व
फॉर्म्यूलेशन तयार करण्यासाठी काही महत्त्वाचे घटक वापरले जातात. तापमान, pH आणि UV किरणे स्थिर ठेवणारे घटक शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचे असतात. यामुळे, सूक्ष्मजीवांची टिकवण क्षमता वाढते आणि ते शेतात प्रभावीपणे काम करू शकतात. शेतकरी ज्या प्रकारे सूक्ष्मजीवांचा वापर करतात, त्याचप्रमाणे त्यांना खाद्य पदार्थांचा योग्य वापर करून जैविक कार्बन आणि अन्य अन्नद्रव्यांचा पुरवठा वाढवावा लागतो.
६. ट्रायकोडर्माच्या फायदे
ट्रायकोडर्मा हे शेतात पीक संरक्षणाचे एक अत्यंत प्रभावी साधन आहे. यामुळे पीकांमध्ये जास्त रोग प्रतिकारशक्ती निर्माण होते आणि उत्पादन वाढते. सूक्ष्मजीवांद्वारे पीकांच्या मुळांवर कार्य करून, ट्रायकोडर्मा विविध प्रकारच्या रोगांपासून पिकांचे रक्षण करते. शेतकऱ्यांना रासायनिक किडनाशक आणि फंगल रोगावर पर्यावरणपूरक उपाय उपलब्ध होतात.
७. जमिनीच्या सुधारणा आणि सूक्ष्मजीवांचे महत्त्व
महाराष्ट्रातील शेतीत सेंद्रिय घटकांचे प्रमाण कमी होत आहे. रासायनिक खतांचा वापर आणि मातीतील जैविक घटकांचे प्रमाण कमी होण्यामुळे, सूक्ष्मजीवांची संख्या कमी होऊ शकते. त्यामुळे शेतकऱ्यांना जैविक आणि सूक्ष्मजीव आधारावर आधारित पद्धती वापरणे आवश्यक आहे. यामुळे शेतांची गुणवत्ता आणि उत्पादन क्षमता वाढते.
ट्रायकोडर्मा उत्पादन आणि त्याच्या योग्य फॉर्म्यूलेशनच्या सहाय्याने शेतकऱ्यांना अनेक फायदे होऊ शकतात. या प्रक्रियेतून आपल्याला एक टिकाऊ आणि सक्षम कृषी उत्पादन मिळवता येईल, जो केवळ मातीच्या आरोग्यासाठीच नाही, तर शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीसाठी देखील फायदेशीर आहे.
हे सल्ले आणि माहिती तुम्हाला तुमच्या शेतातील उत्पादन वाढविण्यास मदत करतील, आणि तुम्ही एक पायरी पुढे जाऊन अधिक समृद्ध कृषी व्यवस्थेसाठी तयारी करू शकाल.