राष्ट्रीय मधुमक्षिकापालन अभियान
मधमाशा केवळ मध तयार करण्यासाठी उपयुक्त नसून, त्या परागीकरणाद्वारे शेती आणि निसर्गसंवर्धनातही महत्वपूर्ण भूमिका बजावतात. त्यांच्या परागीकरण प्रक्रियेमुळे पिकांच्या उत्पादनात लक्षणीय वाढ होते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक फायदा होतो. याशिवाय, मधाचे आयुर्वेदिक आणि औषधीदृष्ट्या अमूल्य फायदे असल्यामुळे मधाचा वापर अन्न, औषधे आणि सौंदर्यवर्धक उत्पादनांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर केला जातो.
यामुळेच मधमाशीपालन हा एक महत्त्वाचा शेतीपूरक व्यवसाय बनला आहे, ज्याला भारत सरकारने अधिकृत पाठिंबा देऊन विविध योजनांच्या माध्यमातून प्रोत्साहन दिले आहे.
राष्ट्रीय मधुमक्षिकापालन व Honey Mission अभियान: शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी
राष्ट्रीय मधुमक्षिकापालन व Honey Mission अभियान ही केंद्र सरकारच्या प्रमुख योजनांपैकी एक आहे, जी मधमाशीपालन व्यवसायाला प्रोत्साहन देण्यासाठी राबविण्यात येत आहे. महाराष्ट्र राज्य फलोत्पादन आणि औषधी वनस्पती मंडळ, पुणे यांना या योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी राज्यस्तरीय यंत्रणा म्हणून मान्यता दिली गेली आहे.
या अभियानांतर्गत लघु अभियान I, लघु अभियान II आणि लघु अभियान III यांसारख्या उपक्रमांचा समावेश आहे. हे उपक्रम मधमाशीपालनाशी संबंधित प्रत्येक घटकाला सशक्त बनवण्याचे उद्दिष्ट ठेवून राबविले जातात.
- लघु अभियान I:
शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञान आणि कौशल्यांद्वारे प्रशिक्षण दिले जाते. - लघु अभियान II:
मध व त्याचे उपपदार्थ तयार करण्यासाठी अत्याधुनिक उपकरणांचा वापर केला जातो. - लघु अभियान III:
उत्पादनाला योग्य बाजारपेठ मिळावी यासाठी विक्री तंत्रज्ञान विकसित करण्यात येते.
मधुक्रांती पोर्टल: डिजिटल युगातील एक क्रांती
मधमाशीपालनास डिजिटल युगात आणण्यासाठी कृषी आणि शेतकरी कल्याण मंत्रालयाने ‘मधुक्रांती पोर्टल’ तयार केले आहे. या पोर्टलवर मधुमक्षिकापालकांनी नोंदणी करून विविध फायदे मिळवू शकतात.
मधुक्रांती पोर्टलच्या नोंदणीचे फायदे:
- मधमक्षिकापालक म्हणून अधिकृत मान्यता:
नोंदणीकृत शेतकऱ्यांना व्यवसायासाठी अधिकृत ओळख मिळते. - १ लाख रुपयांचा विमा संरक्षण:
नोंदणीकृत शेतकऱ्यांना दुर्घटनांच्या वेळी आर्थिक सहाय्य मिळते. - मधमक्षिका पेट्यांचे विना अडथळा स्थलांतर:
मधुमक्षिकांचे व्यवस्थापन अधिक सोपे होते.
पीएम किसाननंतर केंद्राची नवी योजना; जाणून घ्या कोणते लाभ मिळणार?
नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रे:
- आधार कार्ड (पूर्ण तपशीलांसह).
- आधार क्रमांकाशी लिंक केलेला अद्यावत मोबाईल नंबर.
- मधमाशीपालन प्रशिक्षण प्रमाणपत्राची सॉफ्ट प्रत (200 KB पर्यंत).
- मधुमक्षिका पेट्यांसह मधुमक्षिकापालकाचा फोटो (100 KB पर्यंत).
नोंदणी शुल्क:
नोंदणीसाठी आवश्यक शुल्क हे मधुमक्षिका वसाहतींच्या संख्येनुसार ठरते:
| वसाहतींची संख्या | नोंदणी शुल्क (रु.) |
|---|---|
| 10 ते 100 | 250 |
| 101 ते 250 | 500 |
| 251 ते 500 | 1,000 |
| 501 ते 1,000 | 2,000 |
| 1,001 ते 2,000 | 10,000 |
| 2,001 ते 5,000 | 25,000 |
| 5,001 ते 10,000 | 1,00,000 |
| 10,000 पेक्षा अधिक | 2,00,000 |
नोंदणी प्रक्रिया:
मधुमक्षिका पालकांना मधुक्रांती पोर्टल या अधिकृत संकेतस्थळावर नोंदणी करता येईल. नोंदणीसाठी ऑनलाईन पद्धतीने शुल्क भरावे लागते.
अधिक माहितीसाठी संपर्क:
- राष्ट्रीय मधमाशी मंडळ, नवी दिल्ली: (०११) २३३२५२६५ / २३७१९०२५
- मधुक्रांती पोर्टल Tech Support: १८००१०२५०२६
- महाराष्ट्र राज्य फलोत्पादन व औषधी वनस्पती मंडळ, पुणे: (०२०) २९७०३२२८
मधमाशीपालन: शाश्वत विकासाची दिशा
मधमाशीपालन केवळ शेतकऱ्यांसाठीच नाही तर पर्यावरणासाठीही फायद्याचे ठरत आहे. शेतकऱ्यांनी अधिक उत्पादन मिळवून आर्थिक स्वावलंबनासाठी हा व्यवसाय स्वीकारावा. मधमाशीपालनाच्या सरावाने शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावण्यासोबतच पर्यावरणीय संतुलन राखण्यासही मदत होते.